BASINÇ, BASINCI ETKİLEYEN FAKTÖRLER, BASINÇ
ALANLARI, BASINÇ ÇEŞİTLERİ (COĞRAFYA DERSİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIM)
BASINÇ
Atmosferi oluşturan gazların yeryüzüne yaptığı etkiye basınç denir. Basınç
barometre ile ölçülür. Basıncın değeri milibar (mb) denilen birimle belirtilir.
Aynı basınca sahip olan noktaların birleştirilmesiyle oluşturulan iç içe kapalı
eğrilere ise izobar adı verilmektedir.
Atmosferin yeryüzüne yaptığı basınç her yerde aynı değildir.
ATMOSFER
BASINCINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER ŞUNLARDIR:
1.
Yerçekimi
Yerçekiminin etkisiyle gazlar Dünya’yı çepeçevre kuşatmıştır. Yükseklere
doğru çıkıldıkça Ve alçak enlemlere doğru geldikçe yerçekimi azalır. Buna bağlı
olarak basınç da azalır.
Yerçekimi ile basınç arasında doğru orantı vardır. Yerçekimi arttıkça
basınç artar, yerçekimi azaldıkça basınç azalır.
2.
Yükselti
Yükseldikçe basınç azalır. Bunun nedeni, yükseklere doğru çıkıldıkça
Atmosfer’i oluşturan gazların yoğunluklarının yerçekimi etkisiyle azalmasıdır.
Basınç ile yükselti arasında ters orantı vardır.
3.
Termik Etkenler (Sıcaklık)
Sıcaklığın artmasıyla hava genişler, hafifler ve yükselir. Yükselen havanın
yere yaptığı basıncın azalmasıyla, alçak basınç alanları doğar.
Sıcaklığın azalmasıyla soğuyan havanın hacmi daralır, ağırlaşır ve alçalır.
Alçalan havanın yere yaptığı basıncın artmasıyla yüksek basınç alanları doğar.
Bu şekilde, ısınma ve soğumaya bağlı olarak oluşan basınç merkezlerine
termik basınç merkezleri denir. Örneğin, Ekvator çevresi sürekli sıcak
olduğundan, burada termik alçak basınçlar oluşmuştur. Kutuplar civarı ise,
sürekli soğuk olduğundan burada da termik yüksek basınçlar oluşmuştur. Sıcaklık
ile basınç arasında ters orantı vardır.
4.
Dinamik Etkenler
Hava kütlelerinin alçalarak yığılması veya yükselerek seyrekleşmesi
sonucunda ortaya çıkar.
Örneğin, troposferin üst kısımlarında, Ekvator’dan kutuplara doğru esen
Ters (üst) Alize rüzgârları Dünya’nın dönme hareketinin etkisiyle 30° enlemleri
civarında alçalarak yüksek basınç alanlarını oluştururlar.
Bununla birlikte, Batı ve Kutup rüzgârları da 60° enlemleri civarında
karşılaşınca yükselirler ve burada alçak basınç alanlarını oluştururlar.
işte, bu şekildeki hava hareketlerine bağlı olarak oluşan basınç
merkezlerine de dinamik basınç merkezleri denir.
5-Yoğunluk:
Atmosferdeki su buharı ve gazların oranına atmosfer yoğunluğu denir.
Yoğunluk arttıkça basınç da artar.
ATMOSFER
BASINCI, YERE YAPTIĞI BASINÇ DERECESİNE GÖRE ÜÇE AYRILIR.
Normal
Basınç: 45° enlemlerinde, deniz seviyesinde, 0°C sıcaklıkta, 760 mm
yüksekliğindeki cıvanın yaptığı basınca eşit olan atmosfer basıncına normal basınç
denir. Bu basınç 1013 milibardır.
Yüksek
Basınç (Antisiklon): 1013 milibardan daha yüksek olan basınçlara yüksek basınç denir. Yüksek
basıncın görüldüğü yerlerde alçalıcı hava hareketleri vardır.
Alçak
Basınç (Siklon): 1013 milibardan daha az olan basınçlara alçak basınç denir. Alçak basıncın
görüldüğü yerlerde yükselici hava hareketleri vardır.
YERYÜZÜNDEKİ
SÜREKLİ BASINÇ ALANLARI
1.
Termik Kökenli Basınç Alanları
Ekvatoral Alçak Basınç Alanı (Tropikal Siklon) Ekvatoral bölge üzerinde
bütün Dünya’yı kuşatan sürekli bir alçak basınç alanı uzanır. Bunun nedeni
buraların devamlı ısınmasıdır. Bu basınç kuşağı kışın güneye, yazın da kuzeye
doğru genişler.
Kutuplar Yüksek Basınç Alanı (Polar Antisiklon) Kutuplar yıl boyunca soğuk
olduklarından, buralarda sürekli bir yüksek basınç alanı oluşmuştur. Bu basınç
alanı kışın genişler, yazın da daralır.
2.
Dinamik Kökenli Basınç Alanları
Ekvator Üstü Yüksek Basınç Alanı (Subtropikal Antisiklon) Ekvatoral
bölgede, ısınarak yükselen hava kütleleri üst alizeler halinde kutuplara doğru
eserken, gerek Dünya’nın ekseni etrafında dönmesinden, gerekseyerçekimi ve
soğumadan dolayı 30° enlemleri civarında alçalır. Sonuçta, bu enlemlerde yüksek
basınç alanı oluşur.
Kutup Altı Alçak Basınç Alanı (Subpolar Siklon) Batı ve Kutup rüzgârları,
60° enlemleri civarında karşılaştıktan sonra yükselirler. Sonuçta bu enlemlerde
alçak basınç alanı oluşur.
BASINÇ
ÇEŞİTLERİ
A)
Yüksek Basınçlar
Yüksek
basınç alanlarında;
Alçalıcı hava hareketi vardır. Alçalan hava ısınarak havanın nem açığını
artırır. Bu sebeple yağış oluşmaz. Hava hareketi merkezden çevreye doğrudur.
Hava genellikle (bilgi yelpazesi.net) açıktır. Yüksek basıncın etkili olduğu
kış gecelerinde yerin ısı kaybı fazladır.Bu sebeple böyle olan kış
gecelerinde ayaz olur. Termik Y.B alanı soğuk, Dinamik Y.B alanı sıcaktır.
1. Sibirya
Termik Y.B: 60° enlemlerinde oluşmuştur. Türkiye’de kışın etkilidir. Etkili
olduğu dönemlerde kışlar çok soğuk ve kar yağışlı geçer. Türkiye’ye
Kuzeydoğudan sokulur.
2. Asor
Dinamik Y.B: 30° enlemlerinden kaynağını alır. Türkiye’de bütün yıl etkilidir. En
fazla yazın etkilidir. Etkili olduğu yaz mevsiminin kurak olmasının başlıca
sebebidir (Alçalıcı hava hareketinden dolayı). Bu basıncın etkisiyle Ege
Kıyıları boyunca kuzeyden esen Etezyen rüzgarı oluşur. Yurdumuza kuzeybatıdan
sokulur.
B)
Alçak Basınçlar
Alçak
basınç alanlarında;
Yükselici hava hareketi vardır. Yükselen hava soğur ve yağış bırakır. Hava
hareketi çevreden merkeze doğrudur. Hava genellikle kapalıdır. Bu sebeple kışın
böyle gecelerde yerin ısı kaybı azdır. Hava ılık olur. Termik A.B alanı sıcak,
Dinamik A.B alanı soğuktur.
1. İzlanda
Dinamik A.B: 60° enleminde kaynağını alır. Türkiye’de kışın etkilidir. Etkili
olduğu dönemde kışlar ılık ve yağışlı geçer. Kuzeybatıdan sokulur.
2. Basra
Termik A.B: (30° Kuzey) Türkiye’de yazın ekilidir. Yurdumuza Güney Doğu Anadolu
Bölgesi’nden itibaren sokulur ve sıcaklığı artırır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder