DAĞLAR, TÜRKİYE’NİN DAĞLARI VE ÖZELLİKLERİ,
TÜRKİYE’DE DAĞLARIN DAĞILIŞI (COĞRAFYA DERSİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIM)
1) Ortalama yükselti oldukça fazladır(1132m).Yükselti batıdan doğuya
doğru artar.Yükselti basamaklarının dağılımı şöyledir:
-0-500 m arasında olan yerler > %17,5
- 500 - 1000 " "
" %26,
- 1000- 2000 " "
" %49,9
- 2000m’den yüksek yerler %7
2) Düzlükler geniş yer kaplar. Ovaların yükseltileri de fazladır.
3) Ülkemizin yaklaşık yarısı 1000 – 2000 m arasıdır.
4) Ülkemizin, yüksek sıradağları doğu-batı doğrultusunda uzanır. Kuzey ve
güneydeki bu sıradağlar doğuda birleşirler.
5) Anadolu; Karadeniz Akdeniz havzaları arasında yüksek bir kütledir.
6) Denizlerin derin kesimi ile kıyı dağları arasındaki fark 5000m’yi
geçer.
Türkiye’deki dağlar orojenik hareketlerle ve volkanik olaylar sonucu
oluşmuştur.
1)
OROJENİK HAREKETLERLE MEYDANA GELEN DAĞLAR:
(Oro-Dağ, Jenez-Oluşum Orojenez > Dağ oluşum hareketleri ). Sıra dağlar
genellikle derin denizlerde biriken tortulların, yan basınç oluşturan kıta
hareketleri sonucu, kıvrılarak yükselmesi ile oluşmuştur. Ya da kırılarak
yükselmesi sonucu oluşmuştur.
a-Kıvrım
Dağlar:
Bu dağlar esnek tabakaların kıvrılarak yükselmesi sonucunda oluşmuşlardır.
Türkiye’deki kıvrım dağlarını Apl-Himalaya kıvrım sistemi içinde düşünüyoruz.
Türkiye’nin bulunduğu yerde Tetis Jeasanklinali vardı. Bu deniz küçülerek
3. zaman ortalarına kadar varlığını devam ettirmiştir. Bu jeosanklinal,
etraftan dış kuvvetlerin getirdiği materyallerle dolmuş ve kalın tortul
tabakalar oluşturmuş,daha sonra bu tortul tabakalar kıvrılarak yükselmiş,
böylece Alp-Himalaya kıvrım sistemi oluşmuştur. Ülkemizdeki Kuzey Anadolu Dağları
ve Toroslarda, bu kuşak içersinde olup, kalker tabakalarının
kıvrılmasıyla oluşmuştur.
Kuzey Anadolu Dağları ve Toroslar; Van gölünün kuzeyinde birleşirler.
Bunlar oluşumlarını 3. zaman sonlarında, bugünkü şekillerini de 4. zaman
başlarında Anadolu’nun toptan yükselmesiyle kazanmıştır.
b-Kırık
Dağlar:
Kıvrılma özelliğini kaybetmiş olan tabakalar kırılmaya uğrarlar. Böylece
fay hatları oluşur. Fay hatları boyunca, bazı kısımlar çökerken, bazı
kısımlarda, yüksekte kalırlar. Çöken kısımlara GRABEN, yükselen kısımlara HORST
denir. Bunlara örnek Ege’deki Horst-Graben hattı verilebilir. Kazdağı, Kozak D.
Yunt Buzdağlar, Aydın D., Menteşe D. horstlara örnektir.
2)
VOLKANİK DAĞLAR
Volkanik dağlar, yerin derinliklerinde bulunan kızgın, erimiş ve basınç
altındaki magmanın yeryüzüne çıkmasıyla oluşur. Ülkemizdeki volkanik
faaliyetler III. Zamanda yoğun olarak görülmüştür. Bu faaliyetler sonucu
kırıklar boyunca magma yeryüzüne akmış ve volkanik araziyi oluşturmuştur.
Volkanik dağları şu şekilde sıralayabiliriz.
a)
Doğu Anadolu Bölgesi Volkanları: Bu dağlar Van gölünün kuzeyinde bir fay hattı
üzerinde yer almıştır. Türkiye’nin en yüksek dağı olan Ağrı dağı bu dağ
sırasının kuzeydoğu ucunda yer alır.
Ağrı
Dağı: 1203km2’lik alan içersinde kuruludur. İki kütle halindedir.Küçük Ağrı
3896cm yük.Büyük Ağrı ise 5137m yüksekliğe sahiptir.
Tendürek
Dağı: Yüksekliği 3533 m’dir Çaldıran ilk Doğu beyazıt arasında bulunur.
Süphan
dağı: Yüksekliği 4058 m’dir (Bitlis)
Nemrut Dağı: Bitlis de yer alır. Van gölü varlığını bu dağa borçludur.Nemrut
Dağı şimdiki görünümünü son volkanik patlama ve çökmeden sonra kazanmıştır.son
patlama sonucunda dağın tepe noktası yok olmuş ve krater olmuştur. Birkaç
kraterin birleşmesiyle Kalderalar oluşmuştur.
Ayrıca Kargapazarı, Dumlu ve Bingöl dağları volkanik yapılı dağlardır.
b)
İç Anadolu bölgesi Volkan Dağları :
Erciyes: 3917m dir. Bu dağ,
İç Anadolu’nun en yüksek dağıdır. Erciyes dağının oluşumu birkaç aşamalıdır.
Yamaçlardan merkezden çevreye doğru yayılan kırık hatları vardır. Doruk
kesimlerinde sirkler ve buzullar vardır. Erciyes Kayseri ve Develi için su
deposu görevini görür.Yurdumuzun başlıca kayak ve kış turizmi merkezleri
arasındadır.
Hasan
Dağı: Aksaray da yer alan bu dağ bir volkan konisidir.
Ayrıca: Yine Aksaray’da yer
alan: Melendiz Dağı, Karapınar yakınlarında Karacadağ ve Karadağ genç
volkan konileridir.
İç Anadolu’da Ürgüp-Nevşehir çevresinde tüfler ve tüflerin sıkışmasıyla
oluşan kayaçların yer aldığı bir volkanik arazi yer alır. Bunların üzerinde
Peribacaları bulunur. Karapınar (Konya) çevresinde volkanik arazi üzerinde
oluşmuş göller vardır. Bunların en tanınmışı Meke Tuzlası dır.
C)
Ege Bölgesi Volkan Dağları
Kula çevresinde yoğunlaşmıştır. Genç Kula volkanlarının 70 kadar konisi vardır.
Bunlar fazla yüksek değildirler. Koyu renkli volkanik materyallerin yaygın
olmasından dolayı yöreye halk arasında yanık arazi de denir.
D)
Güneydoğu Anadolu Bölgesi Volkanları:
Bunlardan en tanınmışı 1957 m yüksekliğindeki Karacadağ’ dır. Karaca dağdan
lavlar geniş bir alana yayıldığından yayvan biçimine sahip olan bu dağ halk
arasında kalkan biçimli volkan olarak adlandırılıyor.
Bunlardan başka Köroğlu Dağı, Işık Dağı, diğer volkan dağlarıdır.
DAĞLARIN
TÜRKİYE’DEKİ COĞRAFİ DAĞILIŞI
Kuzey Anadolu Dağları:
Bu dağlar Alp sisteminin Türkiye’deki kuzey kanadını oluşturur. K.An. Dağ.,
Karadeniz Bölgesinde iki sıra halinde uzanır. Kıyı yakınındaki sıra dağlar
Küre, Canik, (bilgi yelpazesi.net) Giresun, Gümüşhane,
Kalkanlı, Trabzon ve Rize dağlarıdır. Giresun, Rize dağlarına Doğu Karadeniz
dağları da denir. Doğu Karadeniz dağları dik yamaçlı yüksek dağlardır. Bu
nedenle ulaşım iç kesimlerle Kalkanlı ve Kop geçitleriyle sağlanır.
Bu sıra dağlar kuşağının gerişimde batıdan doğuya doğru ikinci kuşak vardır.
Bunlar Köroğlu, Ilgaz,Deveci, Yıldız,Çimen,Kop, Mescid ve yalnız Çam dağları.
Güney Anadolu Dağları :
Bunlara Toros dağları da denir. Alp kıvrım sisteminin güney kanadına dahildir.
Üç kısımdan oluşur.
1) Batı Toroslar: Antalya körfezinin her iki tarafına doğru iki kuşak
halinde uzanır. Batıda Ak dağlar, ve Boz dağlar, doğuda Sultan, Dedegöl ve
Geyik dağları.
2) Orta Toroslar: Antalya körfezinin doğusunda kıyıya paralel uzanır.
Bolkar Dağları,Aladağlar, Tahtalı Dağları, Binboğa Dağları.
İskenderun körfezinin hemen doğusunda Nur(Amanos) dağları uzanır.
Güneydoğu Anadolu Dağları:
Torosların uzantısı olduğundan bunlara Güneydoğu Toroslar denir. Bu kuşak
üzerinde Malatya Dağları, Genç D., Bitlis D., Hakkari D. bulunur. En
yüksek noktayı Cila D.(Uludoruk) (4135).
Doğu Anadolu Dağları:
Bu bölgedeki dağların büyük bir kısmı Orta Torosların devamı olan sıradağlardır
Bunlar: Tahtalı D, Mercan D, Karasu D., Aras Dağı’dır. Allahu’ekber D.ise K.An.
Dağlarının uzantısıdır. Ayrıca Şerafettin Dağı Bingöl D., Şakşak Dağı ve
Kargapazarı D. bulunur.
Ayrıca volkanik dağlar vardır: B. ve K. Ağrı, Tendürek, Süphan ve Nemrut
İç Anadolu
Dağları:
Bölgede sıradağlar azdır. Sundiken ve Sultan Dağları sıradağlara örnektir.
En dağlık kasım bölgeleri doğu kısmıdır. Tecer, Çamlıbel, Hınzır ve Akdağlar
buradadır. Ayrıca Ankara ve çevresinde İdris D. Elmadağ ve Ayas Dağı volkanik
Dağları; Erciyes, Melendiz, Hasan D. Karadağ ve Karacadağ.
Batı Anadolu Dağları:
Horst şeklindeki dağlardır. Kuzeyden güneye doğru Madra D. Yunt D. Bozdağlar ve
Aydın Dağlardır.
Muğla yöresinde KB-G.D yönünde uzanan dağ sıralarından oluşan Menteşe Dağları
yer alır. Kuzeyde Kaz dağları ve Biga Dağları bulunur. İç kesimlerde, Sandıklı,
Eğrigöz ve Murat D. gibi yükseltiler bulunur Bursa’daki Uludağ eski bir
volkanik kütlenin yüzeye çıkmasıyla oluşmuştur. Ülkemizin en önemli kış turizmi
merkezlerindendir.
DAĞLARIN
DOĞAL ORTAM VE EK. FAALİYETLER ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
Dağlar: İklim, toprak oluşumu, bitki örtüsünün dağılışı, yerleşme ve
ekonomik faaliyetler üzerinde etkili olmaktadır.
Yükseklere çıkıldıkça, iklimin soğumasına bağlı olarak bitki örtüsü
farklılıklar gösterir. Vadilerin iç kesimleri ile kuzeye ve güneye bakar
yamaçları arasında farklı bitki toplulukları bulunmaktadır.
Yüksek ve engebeli olan dağlık sahalar genel olarak tarımın yapılmasını,
yerleşmenin kurulmasını ve yol yapımını güçleştirir.Fazla yağış alan dağlık
sahalar, önemli ölçüde akarsuların beslenmesini sağlar.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder